OBJAWY RAKA PŁUCA
zachowaj czujność onkologiczną

1. W pierwszej kolejności zwróć uwagę na utrzymujący się dłużej kaszel. Jest on zawsze sygnałem, który towarzyszy albo stanom zapalnym, albo przewlekłym chorobom układu oddechowego lub może być właśnie pierwszym objawem nowotworu płuca, tchawicy czy krtani. Jeżeli ten kaszel trwa narastająco 3–4 tygodnie, przy czym nie jest związany z infekcją, a dodatkowo towarzyszy mu wykrztuszanie z odrobiną krwi czy krwioplucie, bezwzględnie udaj się do lekarza rodzinnego. Samodzielne leczenie tzw. „kaszlu palacza” za pomocą reklamowanych w mediach syropów może być niebezpieczne
2. Twoje zaniepokojenie powinny wzbudzić także towarzyszące kaszlowi i utrzymujące się stany podgorączkowe, które występują zwykle wieczorem.
3. Zwróć także uwagę na pojawiające się duszność, świszczący oddech, zadyszkę (uczucie zatykania, brak złapania oddechu) np. podczas wchodzenia po schodach czy też szybszego marszu.
4. Inne objawy, których nie powinieneś/aś również lekceważyć, to np. osłabienie, ogólne złe samopoczucie, zmęczenie, spadek masy ciała, częste pocenie się, zwłaszcza w nocy, ból w klatce piersiowej, chrypka oraz ból lub trudności w połykaniu.
5. Zwróć uwagę także na sygnały ze strony układu kostnego, takie jak: odczyn zapalny stawów i utrzymujące się bóle kostne barku, ramienia, kręgosłupa lędźwiowego, okolicy żeber czy biodra, nie przechodzące po zastosowaniu środków przeciwbólowych/przeciwzapalnych.
6. Trudne do wyleczenia, czyli przedłużające się i często nawracające w ostatnim czasie, infekcje zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych.
7. Powyższe objawy powinny wzmóc Twoją czujność onkologiczną, zwłaszcza jeśli należysz do grupy osób o podwyższonym ryzyku zachorowania na raka płuca, do której zaliczani są:
   • czynni i bierni palacze
   • osoby narażone na wdychanie pyłu azbestowego I smogu
   • chorzy na POChP

PODEJRZENIE NOWOTWORU PŁUCA
wizyta u lekarza medycyny rodzinnej

1. Zacznij od wizyty u lekarza specjalisty medycyny rodzinnej, który jest zwykle najbliżej Twojego miejsca zamieszkania, zna najlepiej Twój stan zdrowia zdrowia i potrafi ocenić zgłaszane przez Ciebie niepokojące objawy
2. Lekarz rodzinny wykona badanie podmiotowe i przedmiotowe, które jednak bez badań obrazowych, nie mogą być podstawą do postawienia diagnozy.
3. Lekarz rodziny skieruje Cię na radiologiczne badanie przeglądowe klatki piersiowej (RTG) w dwóch projekcjach: przedniej i bocznej lub niskodawkową tomografię komputerową.
4. Lekarz rodzinny może także zlecić inne badania, których nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na proces nowotworowy, np.: podstawowe badania laboratoryjne morfologia z rozmazem, badanie ogólne moczu oraz dodatkowo badania biochemiczne – stężenie w surowicy krwi kreatyniny, mocznika, sodu, potasu, wapnia, bilirubiny
5. Z wynikami badań udaj się na kolejną wizytę do swojego lekarza rodzinnego, który skieruje Cię do odpowiedniego specjalisty, pulmunologa, torakochiruga lub onkologa, jeśli wyniki badań wskazywać będą na raka płuca

Pytania, które powinieneś/aś zadać swojemu lekarzowi rodzinnemu:

• Czy objawy, które zauważyłem/am mogą wskazywać na raka płuca?
• Jakie badania obrazowe powinienem/am wykonać, w jakiej kolejności, aby potwierdzić to podejrzenie?
• Czy na tym etapie potrzebne są inne badania? Jakie?
• Jakie są czynniki ryzyka zwiększające możliwość zachorowania na raka płuca?
• Do jakiego specjalisty powinenem/am się udać, skoro te niepokojące objawy nadal się utrzymują? Gdzie takiego specjalistę znajdę? Co ze skierowaniem – czy dostanę je od pani/pana doktor/a?
• Czy mogę prosić o wystawienie karty DiLO, by przyspieszyć proces diagnostyki?

DIAGNOSTYKA WSTĘPNA
wizyta u lekarza specjalisty, badania obrazowe, biopsja

W celu potwierdzenia lub wykluczenia podejrzenia raka płuca udaj się na wizytę do lekarza specjalisty pulmonologa lub torakochirurga, który zleci wykonanie specjalistycznych badań diagnostycznych wskazanych w Twoim przypadku, takich jak:

• Tomografia komputerowa – kompleksowa ocena od szyi aż po górną część jamy brzusznej; na skanach lekarz poszukuje zmian, których w zdrowych płucach nie widać, ocenia również węzły chłonne.
• Bronchofiberoskopia – podstawowe badanie w diagnostyce raka płuca. Wykonuje się ją na czczo, zazwyczaj w warunkach szpitalnych, rzadziej w warunkach ambulatoryjnych. W dniu badania należy przyjąć stale zażywane leki, chyba że lekarz wyda inne zalecenia. Badanie umożliwia nie tylko ocenę drzewa oskrzelowego, ale w przypadku stwierdzenia jakiejkolwiek niepokojącej zmiany, również pobranie materiału do badania patomorfologicznego, niezbędnego do ustalenia rozpoznania.
• Biopsja igłowa bezpośrednio przez ścianę klatki piersiowej, wykonywana w sytuacji, kiedy zmiana jest położona obwodowo, daleko od oskrzeli, ponieważ bronchoskopem dociera się tylko do zmian położonych śródoskrzelowo, bądź w miąższu płuca bezpośrednio w sąsiedztwie oskrzeli. Celem badania jest pobranie materiału do badania patomorfologicznego, koniecznego do ustalenia rozpoznania.
• Badanie EBUS ułatwiające wykonanie biopsji igłowej. Nakłucie jest wykonywane pod kontrolą USG w sposób celowany na miejsce potencjalnie zmienione chorobowo lub powiększony węzeł chłonny w celu pobrania materiału do badania patomorfologicznego. Badanie przeprowadza się głównie w znieczuleniu miejscowym. Bronchofiberoskop wprowadza się przez jamę ustną, a jeśli nie jest to możliwe – przez nos.
• Badanie wideotorakoskopowe (VATS) polega na wprowadzeniu do jamy opłucnowej urządzenia zaopatrzonego w kamerę wideo, umożliwiającego obejrzenie wnętrza klatki piersiowej, a także pobranie materiału do badania patomorfologicznego, koniecznego do ustalenia rozpoznania. Urządzenie to wprowadza się przez nacięcie wykonane w ścianie klatki piersiowej.

Pytania, które powinieneś/aś zadać swojemu lekarzowi rodzinnemu:

• Jakiego rodzaju badania diagnostyczne będę miał/a wykonane?
• Czy będę mieć bronchoskopię, czy biopsję płuca? Co jest dla mnie lepsze?
• Czy będę mieć badanie EBUS, VATS?
• Jak przeprowadzane są te badania? Czy są one bolesne?
• Czy wykonanie tych badań wymaga przyjęcia na oddział?
• Jakie są możliwe powikłania po biopsji płuca?
• Jak długo czeka się na wyniki tych badań diagnostycznych?

DIAGNOSTYKA POGŁĘBIONA
rozpoznanie, ocena stopnia zaawansowania, badania molekularne, dobór właściwego leczenia

1. Na podstawie wyniku badania pobranego materiału biologicznego, tkankowego czy cytologicznego, patomorfolog wykluczy lub potwierdzi obecność raka płuca. W przypadku potwierdzenia u Ciebie choroby nowotworowej, postawi też ostateczne rozpoznanie, czyli określi typ nowotworu płuca – rak niedrobnokomórkowy lub drobnokomórkowy. Jest to niezbędne do rozpoczęcia właściwego leczenia.
2. Jeśli wynik badania patomorfologicznego potwierdzi u Ciebie raka płuca, lekarz zleci ocenę klinicznego stopnia zaawansowania choroby, w oparciu o określenie rozmiaru guza, zajęcia węzłów chłonnych, występowania przerzutów na podstawie badania jamy brzusznej i ośrodkowego układu nerwowego z wykorzystaniem różnych technik obrazowych – tomografii komputerowej, pozytonowej tomografii emisyjnej (PET), rezonansu magnetycznego, scyntygrafii.
3. Jeśli jesteś pacjentem/ką z zaawansowanym, nieoperacyjnym i nie kwalifikującym się do radiochemioterapii rakiem płuca rozpoznanym mikroskopowo jako rak niedrobnokomórkowy, zwłaszcza z określnym podtypem innym niż rak płaskonabłonkowy (przede wszystkim gruczołowym czy tzw. nieokreślonym morfologicznie NOS – not otherwise specified) powinieneś/aś mieć wykonane badania biomarkerów: mutacji w genie EGFR, ekspresji lub rearanżacji białka ALK, rearanżacji białka ROS-1 oraz, w przypadku ich nie wykrycia, również ekspresji białka PD-L1
4. Zapytaj lekarza czy placówka, pod której jesteś opieką wykonuje badania tych wszystkich markerów. Jeśli nie, to gdzie taką znajdziesz?
5. Optymalne jest równoczesne oznaczenie markerów ze względu na oszczędność czasu, a wydłużanie diagnostyki nie sprzyja efektomleczenia.
6. Powinieneś/aś wiedzieć:
   • W przypadku określenia podtypu raka jako inny niż płaskonabłonkowy (przede wszystkim gruczołowy lub NOS) w stopniu IIIB analizowane są cechy molekularne – mutacje genu EGFR oraz ekspresja lub rearanżacja genu ALK i rearanżacja genu ROS-1.
   • U chorych w IV stopniu zaawansowania choroby, z rozpoznanym rakiem innym niż płaskonabłonkowy powinny być wykonane wszystkie markery predykcyjne, w tym również ekspresja białka PD-L1. U pacjentów z rozpoznanym rakiem płaskonabłonkowym wykonuje się tylko predykcyjny test immunohistochemiczny w kierunku ekspresji białka PD-L1. Pozostałe badania nie są konieczne.
   • Ze względu na koszty, badania diagnostyczne wykonywane są sekwencyjnie – najpierw mutacje genu EGRF, potem ekspresja lub rearanżacja w genie ALK i rearanżacja w genie ROS-1.
   • Zgodnie z wymogami NFZ, pacjent z kartą DiLO powinien mieć zrealizowaną pełną diagnostykę w ciągu 6 tygodni.

Pytania, które powinieneś/aś zadać swojemu lekarzowi rodzinnemu:

• Jakie będę miał/a wykonane badania obrazowe w celu oceny stopnia zaawansowania choroby?
• Czy będę miał/a wykonywane badania markerów w kierunku leczenia celowanego (EGRF, ALK, ROS), i jeśli nie zostaną znalezione u mnie te mutacje, czy zostanie wykonany test w kierunku oceny ekspresji białka PD-L1, niezbędny do kwalifikacji do immunoterapii?
• Czy badania tych wszystkich markerów są dostępne w tutejszym szpitalu/poradni? Jeśli nie, to czy dostanę skierowanie do innego ośrodka?
• Jak długo będę czekał/ała na wyniki badań?

LECZENIE
wybór metody i ośrodka

1. Konsylium lekarskie (chirurg, radioterapeuta, onkolog kliniczny) na podstawie rozpoznania patomorfologicznego, stanu zaawansowania choroby oraz badania markerów przedstawi Ci optymalną metodę leczenia. Masz prawo zapytać, czy w tym lub innych ośrodkach są dostępne inne terapie, które można u Ciebie zastosować. Jeśli tak, wybór metody leczenia należy do Ciebie.
2. Także do Ciebie należy wybór ośrodka, który przeprowadzi wskazane leczenie. Ważne jest, aby był to ośrodek, który w sposób kompleksowy prowadzi leczenie, ma dostęp do nowoczesnych terapii.
3. Jeśli jesteś pacjentem/ką we wczesnym stadium raka płuca (około 20% chorych), powinieneś/aś mieć przeprowadzone radykalne leczenie chirurgiczne w specjalistycznym ośrodku, posiadającym oddział torakochirurgii, zajmujący się operacyjnym leczeniem raka płuca lub radioterapię wysokodawkową w specjalistycznym ośrodku onkologicznym
4. Jeśli należysz do grupy chorych, u których potwierdzono mutacje w genie EGFR lub rearanżację w genie ALK czy ROS-1, sprawdź, czy kwalifikujesz się do leczenia celowanego, które powinieneś/aś przeprowadzić w specjalistycznym ośrodku onkologicznym.
5. Jeśli jesteś w grupie chorych, u których nie wykryto mutacji w genie EGFR, ani nieprawidłowości w genach ALK i ROS-1, sprawdź czy powinieneś/aś być leczony z zastosowaniem immunoterapii. U chorych z potwierdzoną ekspresją białka PD-L1 (równą lub wyższą niż 50%) immunoterapia może być stosowana w 1 linii leczenia. W 2 linii leczenia ilość białka PD-L1 nie ma znaczenia, by można było zastosować immunoterapię.
6. Zapytaj też o inne metody leczenia, np. farmakoterapię w skojarzeniu z radioterapią lub o skierowanie do ośrodka prowadzącego badania kliniczne.
7. Poproś o informacje na temat działań niepożądanych wybranej przez Ciebie terapii, dotyczących funkcji poszczególnych narządów czy układów oraz zachowania płodności.
8. W razie wystąpienia działań niepożądanych terapii, natychmiast zgłoś je lekarzowi. Ich niekontrolowany rozwój może prowadzić do przerwania terapii, a nawet sytuacji niebezpiecznych dla Twojego życia i zdrowia. Nie bój się przerwania terapii, obecnie istnieje wiele metod minimalizacji działań niepożądanych. Zapytaj też, czy możesz liczyć na konsultacje specjalistów z innych dziedzin medycyny, np. kardioonkologa, neuroonokologa, dermatologa, dietetyka czy psychologa.
9. Jeśli wskazana dla Ciebie terapia nie jest refundowana w Polsce, zapytaj swojego lekarza prowadzącego, czy jest ona dostępna w procedurze Ratunkowego Dostępu do Technologii Lekowych lub poproś o informacje o prowadzonych badaniach klinicznych.
10. Podczas leczenia i po jego zakończeniu stosuj się do zaleceń lekarza i kalendarza wizyt oraz badań kontrolnych. Współpraca lekarza z pacjentem to podstawa sukcesu terapii.

Pytania, które powinieneś/aś zadać swojemu do lekarzowi prowadzącemu:

• Jakie są opcje leczenia mojej choroby? Od czego zależy wybór?
• Skoro nie kwalifikuję się do zabiegu chirurgicznego, czy wskazane jest u mnie leczenie jedną z nowoczesnych metod – terapią celowaną, immunoterapią?
• Czy ośrodek, w którym będę leczony zapewnia dostęp do wskazanej dla mnie terapii?
• Jak długo trwa leczenie?
• Czy będę leczony na oddziale czy w ramach leczenia ambulatoryjnego?
• Czy moje leczenie będzie prowadzone w formie wlewów dożylnych czy tabletek?
• Jakie są możliwe działania niepożądane leczenia, takie jak dolegliwości serca, wątroby czy też problem z płodnością?
• Czy są sposoby na zminimalizowanie działań niepożądanych terapii?
• Czy są metody wspierające terapię, z których mogę korzystać bez szkody dla podstawowego leczenia, np. odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, pomoc psychoonkologa? Jeśli tak, to jakie?
• Gdzie mogę szukać pomocy, jeśli będę doświadczać trudności podczas leczenia – czy będę miał/a kontakt z lekarzem, pielęgniarką?
• Które organizacje wspierają pacjentów z rakiem płuca, gdzie ich szukać?
• Jak często muszę wykonywać badania kontrolne?

WSPARCIE I POMOC W LECZENIU

1. Dowiedz się czy w placówce, którą wybrałeś prowadzone jest leczenie wspierające terapię onkologiczną – możliwe jest skorzystanie z porad psychoonkologa, dietetyka klinicznego, lekarza specjalisty rehabilitacji, fizykoterapeuty. To leczenie powinieneś zacząć nawet przed rozpoczęciem terapii onkologicznej, aby przygotować swoje ciało i umysł do procesu leczenia i zachować jak najlepszą jakość życia w chorobie.
2. W chorobie nowotworowej bezcenne jest wsparcie bliskich i pomoc innych pacjentów, którzy mają podobne doświadczenie. Na stronie Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych www.pkopo.pl znajdziesz kontakt do organizacji wspierających pacjentów z rakiem płuca. Skorzystaj także z informacji na temat dostępu do terapii i placówek leczących raka w ramach programu Pacjent Wykluczony pod numerem 668 499 064.
3. Jeśli będzie Ci potrzebna pomoc materialna w chorobie, np. na zakup leków czy rehabilitację, skorzystaj z Programu OnkoFundusz (www.onkofundusz.pl) – portalu wsparcia pacjentów onkologicznych, prowadzącego zbiórki na rzecz pacjentów z chorobą nowotworową.